Białe i czerwone figury

by Michał Kańkowski8 października 20228 października 202201404

Czym są białe i czerwone figury? To są stare, drewniane krzyże, głównie biłgorajsko-janowskie. Kiedyś były one niezwykle popularne w okolicach Biłgoraja i Janowa Lubelskiego. Czerwona figura miała upamiętniać tragiczne wydarzenia, np. czyjąś śmierć czy bitwy z Powstania Styczniowego. Biała figura natomiast upamiętniała pozytywne, radosne wydarzenia np. uzdrowienie pewnej osoby, ustanie epidemii czy ukaz swobody religijnej w 1905 roku. Poniżej przedstawiam listę krzyży, jakie zostały znalezione w naszym regionie wraz z krótkim zarysem historii. W sumie zachowało się 3 białych i 11 czerwonych figur.

Białe figury

Krzyż z 1906 roku na drodze **Dąbrowica – Ciosmy**. Rzeźbę wykonał Mikołaj Gumiela, natomiast krzyż ufundował Stanisław Ciosmak. Upamiętnia ona swobodę religijną z 1905 roku. Niedawno kwartalnik Gminnego Ośrodka Kultury w Biłgoraju zamieścił nieprawdziwą historię, jakoby ten krzyż upamiętniał śmierć sitarza, który został zamordowany niedaleko tego miejsca. W rzeczywistości na pamiątkę śmierci sitarza powieszono kapliczkę na drzewie, ok. 300 m od krzyża. Gdyby krzyż faktycznie upamiętniał śmierć, byłby pomalowany na czerwono. Błędna historia wyszła od jednego z mieszkańców Dąbrowicy, który najprawdopodobniej pomylił wątki z kapliczką i krzyżem. W 2006 roku został odnowiony przez Henryka Ciosmaka, wnuka fundatora. W 2023 roku krzyż przejdzie kolejny gruntowny remont. (fot. M. Kańkowski)

**Sól – okolice**. Krzyż z połowy XIX wieku, przy dawnym wygonie z Soli do Pszczelnej i Gościńca Krzeszowskiego (jeszcze w 1830 roku był przejezdny w niemal linii prostej). Ukrzyżowany wypalany w glinie. Nieznana jest geneza fundacji krzyża, prawdopodobnie miał związek z epidemią cholery (mógł być postawiony po epidemii). Inskrypcja jest praktycznie nieczytelna. Płot metalowy wykonał legendarny kowal z Soli, Stanisław Dziduch, wykonawca wielu żelaznych krzyży w okolicy. (fot. M. Kańkowski)

**Sól.** Krzyż z 1908 roku, postawiony przy dawnym wygonie. Upamiętnia on zaprzestanie epidemii, która nawiedziła Sól w 1907 i 1908 roku. Jest to również tzw. Krzyż Męki Pańskiej. (fot. M. Kańkowski)

Czerwone figury

**Krzemień Drugi.** Krzyż z 1910 roku. Nie jest znany motyw fundacji krzyża. Jest to tzw. Krzyż Męki Pańskiej. (fot. M. Kańkowski)

**Krzemień Drugi.** Nie jest również znany motyw stawiania tej figury. Postawiony na miejscu starszego krzyża. (fot. M. Kańkowski)

**Krzemień – Sowy**. Krzyż z 1868 roku. Dawny morowy krzyż, być może w miejscu pochówku ofiar z epidemii. Inskrypcja wskazuje, iż mogło to być
miejsce jakiegoś pochówku, bądź upamiętniało tragiczne wydarzenie. Napisy:
OTO KRZYŻ PAŃSKI NIECH NAS BRONI TERA I NA STRASZNYM
SĄDZIE BOGA. IHS. FUNDATOR TEJ FIGURY JAN I KATARZYNA SOWY.
Na krzyżu oryginalna rzeźba Ukrzyżowanego. (fot. M. Kańkowski)

**Krzemień Pierwszy.** Krzyż z 1900 roku. W czasie II wojny światowej pochowano tu żołnierzy. (fot. Ł. Widz)

**Krzemień Pierwszy,** przy DK 74. Krzyż z pocz. XX w. Stoi na granicy wsi Krzemień. (fot. M. Kańkowski)

**Sól.** Krzyż z 1907 roku. Nieznany jest powód stawiana krzyża przez fundatora, Ćwikłę. (fot. M. Kańkowski)

**Biłgoraj**, ul Spokojna. Dawny krzyż morowy. (fot. M. Kańkowski)

**Chrzanów**. Krzyż z pocz. XX w. (fot. M. Kańkowski)

**Ciosmy.** Krzyż z 1946 roku. Upamiętnia on samobójczą śmierć młodego chłopaka. W tym miejscu, nieszczęśliwy zakochany miał się umówić z ukochaną i mieli wyjechać razem w Polskę. Kiedy ona się nie pojawiła, ten popełnił samobójstwo, zastrzelił się. (fot. M. Kańkowski)

**Krzemień – Ruda.** Krzyż z 1917 roku, postawiony przy dawnej, przedwojennej, nieistniejącej już drodze. Ojciec fundatora zmarł w lesie, przy sośnie. Z tej sosny , syn wykonał krzyż i postawił na pamiątkę śmierci ojca. W 2021 roku krzyż w wyniku wichury przewrócił się. Został gruntownie odnowiony przez potomków fundatora. (fot. M. Kańkowski)

Ujście. Krzyż morowy, postawiony w miejscu karawaki z XIX wieku. (fot. M. Kańkowski)

W obiektywie Pawła Romańczuka (1)

Michał Kańkowski

Michał Kańkowski – Pasjonat kolei, regionalista, historyk. Specjalizuje się w historii XIX wieku z uwzględnieniem przemian społecznych i politycznych Europy i USA, Badacz dziejów Ordynacji Zamojskiej. Pisze doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim pt.: „Między Rzecząpospolitą a Austrią. Przemiany społeczne w Ordynacji Zamojskiej na przełomie XVIII i XIX wieku”. Wiceprezes Biłgorajskiego Towarzystwa Regionalnego. Współpracuje z Muzeum Regionalnym w Janowie Lubelskim.

Białe i czerwone figury

Related posts

Leave a Comment Cancel Reply