Image default

Już od czasu lokalizacji, jedną z charakterystycznych cech Biłgoraja była jego wielokulturowość. Wynikała ona co najmniej z kilku źródeł. Wpływ na nią miało m.in. specyficzne położenie dawnego grodu nad Ładą, tzn. na styku osadnictwa polskiego i ruskiego, wspieranego tu niegdyś przez ludność wołoską.

Oprócz tych uwarunkowań, zwiazanych z wcześniejszymi walkami o wschodnie pogranicze państwa, o jej kształcie zadecydowały także postępowe normy niemieckiego prawa lokacyjnego, połączone ściśle z osobą założyciela Biłgoraja – wyznawcą religii protestanckiej – Adamem Gorajskim.

Kościół WNMP, postawiony w miejscu dawnego zboru protestanckiego.

Gorajski, począwszy od 1578 roku, w oparciu o wspomniane prawo magdeburskie, zezwolił na osiedlanie się w swoim mieście ludziom wszelkich nacji, stanów i wyznania. Dzięki wielkiej tolerancji, przyczynił się tym samym do powstania miejsca, w którym w sposób szczególny doszło do połączenia dwóch przeciwstawnych kultur, tj. łacińskiej (zachodniej) oraz bizantyjskiej (wschodniej).

Z wymienionych powodów społeczeństwo biłgorajskie pod względem etnicznym wywodziło się zarówno z Rusinów (dziś Ukraińców) albo potomków zasymilowanych Wołochów, jak i Polaków, napływajacych tutaj z terenów Małopolski lub Mazowsza, następnie Żydów czy też Ormian z okolic Zamościa, a potem jeszcze spolonizowanych Tatarów. Obecność tych nacji w Biłgoraju potwierdzały przez lata wybrane elementy tutejszego stroju regionalnego, charakterystyczne nazwiska, czy nawet budownictwo.

Nieistniejąca synagoga w Biłgoraju. (rys. Alicja Skowrońska)

Od strony religijnej, ta mozaika kultur wyglądała jeszcze bardziej egzotycznie, gdyż obok wyznawców judaizmu występowali tu także chrześcijanie obrządku wschodniego – prawosławni, którzy po unii brzeskiej przeszli w 1596 roku na grekokatolicyzm, chrześcijanie obrządku zachodniego, czyli katolicy oraz przedstawiciele wszystkich odłamów protestantyzmu – kalwini, arianie i luteranie.

Kościół św. Jerzego, dawniej cerkiew unicka. (fot. Wikipedia)

Od końca XVI w. lub na początku XVII w. istniał w mieście zarówno zbór protestancki, jak też cerkiew (prawosławna, potem greckokatolicka), a z czasem także bożnica, a do 1700 roku nie było w Biłgoraju kościoła rzymskokatolickiego.

Sanktuarium św. Marii Magdaleny.

Sytuacja ta zmieniła się nieco po wybudowaniu na południowym przedmieściu Biłgoraja, w 1644 roku przez dwóch ordynatów Zamoyskich, kompleksu sakralnego (kościół, klasztor i oratorium), dla sprowadzonych przez nich franciszkanów.

Mimo kilku pożarów tych budowli (w 1648, ok. 1652, w 1702 i w 1794), przetrwali oni tu do kasaty zakonów w Królestwie Polskim, przyczyniając się w międzyczasie do rozwoju kultu św. Marii Magdaleny na Ziemi Biłgorajskiej oraz do powstania pierwszej świątyni (ok. 1700) i parafii (1717) w tym mieście i drugiej poza murami (1721).

Obecnie funkcjonują w Biłgoraju zarówno te obie historyczne wspólnoty parafialne ze swymi kościołami pw. Wniebowzięcia NMP i św. Marii Magdaleny, powstałymi w latach 1732-1755 i 1921-1929, (przy czym ten drugi od 2016 w randze sanktuarium diecezjalnego), jak też cerkiew prawosławna św. Jerzego wybudowana w latach 2008-2018 oraz trzy nowe świątynie katolickie, tj. pw. św. Jerzego (dawna cerkiew z 1793 roku, rekoncyliowana w 1919 roku), Chrystusa Króla i św. Jana Pawła II.

Oprócz tego, z inicjatywy Fundacji Biłgoraj XXI, od 2009 roku powstaje tu Miasteczko na Szlaku Kultur, prezentując dawną architekturę kresową, obejmując kulturę żydowską, ruską oraz polską.

*Rycina pochodzi z pocztówki z Muzeum Ziemi Biłgorajskiej. Autorem jest R. Mucha.

Related posts

Leave a Comment