Niech nie myli Was chwytliwy tytuł, niech nie ożywią nadzieje na zacieśnienie przyrody w Lasach Janowskich. W ręce trafiła mi się bardzo ciekawa publikacja, a właściwie – zapomniany już projekt, jakoby miał zostać utworzony Janowski Park Narodowy.
Kim był Dominik Fijałkowski?
Projekt był napisany przez prof. Dominika Fijałkowskiego (1922-2015), wykładowcę na lubelskim UMCS, działacza na rzecz ochrony środowiska naturalnego, botanika. Był także współautorem powołania Roztoczańskiego Parku Narodowego i Poleskiego Parku Narodowego, wielu rezerwatów i pomników przyrody, a także promotorem ustanowienia parku narodowego w Lasach Janowskich. Co ciekawie, był zaliczony do 5000 wielce zasłużonych ludzi na świecie.
Wybitne walory przyrodnicze
W 1991 roku został utworzony projekt utworzenia parku narodowego w Lasach Janowskich. Zostały uwzględnione w nim bardzo wybitne walory przyrodnicze:
- liczne strumienia oraz cieki wodne (Łukowica, Dębowiec, Biała, Trzebensz, Branew, Rakowa)
- przy wiosennych i letnich powodziach rozlewają one swoje żyzne wody w niżej położone doliny, przyczyniając się do eutrofizacji
- meandry rzek i strumieni w połączeniu z lasami i łąkami tworzyły niezwykle bogato krajobrazowy świat
- w tych strefach zachowały się lasy górskie z dominacją świerka, jodły i domieszką buka
- mało dostępne bagna, w którym jedynie znawca terenu mógł się poruszać bezpiecznie
- torfowiska wysokie i przejściowe
- bardzo silnie zróżnicowane bory położone na obrzeżach torfowisk
- na torfowiskach można było spotkać: żurawia, gadożera, orlika krzykliwego, bąka, cietrzewia, głuszca, orlika bielika, bociana czarnego, żmiję, zaskrońca, wilka, łosia
- część bagnisk w okresie międzywojennym zamieniono na stawy, w których można było spotkać najbogatsze na Lubelszczyźnie i w Polsce stanowiska (widłak torfowy, rosiczka pośrednia, bagnica torfowa i inne)
- wiele, wiele cennych siedlisk flory, zbyt cennych do opisania. Krótko mówiąc – bezcenne dla przyrody.
Prof. Fijałkowski określił, że Lasy Janowskie spełniają walory stawiane innym parkom narodowym oraz zajmowały najciekawsze obszary niepowtarzalnej jednostki fizjograficznej Kotliny Sandomierskiej. Reprezentowały niespotykane w Polsce ogromne zróżnicowanie lasów borowych i bagien, dzięki czemu zajęły najwyższą pozycję w kategorii parków narodowych.
Kluczowym w tym aspekcie okazało się występowanie niepowtarzalnych stosunków wodnych i geologicznych. Tereny Lasów Janowskich spoczywały na nieprzepuszczalnych iłach krakowieckich, przykrytych luźnymi piaskami holoceńskimi i plejstoceńskimi. Dzięki tym właściwościom, a właściwie wymieszaniu tych utworów i stałym napływom wód z Roztocza Zachodniego, został stworzony niemal idealny raj ogromnego bogactwa układów siedliskowych.
Co ważne, decydowały w tym także aspekty historyczne – walki pod Porytowym Wzgórzem czy przemarsze powstańców styczniowych.
Istniejące i projektowane rezerwaty
Na terenie Lasów Janowskich powołano lub zostało zaprojektowanych aż 200 pomników przyrody, natomiast istniało już 5 rezerwatów, a w planach było utworzenie kolejne cztery.
Rez. Jastkowice – utworzony w 1959 roku, pow. 46 ha. Obejmuje las grądowy z udziałem dęba szypułkowego, buka, jodeł czy lipy drobnolistnej.
Rez. Łąka, projektowany, pow. 750 ha. Miał objąć bardzo zróżnicowane lasy o charakterze łęgowym.
Rez. Modrzewina, projektowany, pow. 6 ha. Miał objąć zespół 13 modrzewi polskich o obwodzie 1,5 m.
Rez. Stawy Wilczowskie, projektowany, miał objąć grupę stawów o pow. 300 ha, które były pokrywane przez szuwary i rośliny wodne.
Rez. Imielty Ług, utworzony w 1988 roku, pow. 738 ha. Chroni stawy z bogatą fauną, torfowiska wysokie i fragmenty boru mieszanego wilgotnego.
Rez. Lasy Janowskie, utworzony w 1984 roku, pow. 2677 ha. Jest to rezerwat historyczno – krajobrazowy.
Rez. Kacze Błota, utworzony w 1988 roku, pow. 169 ha, chroni torfowiska wysokie i bory bagienne.
Rez. Bagno Rakowskie, projektowany, o pow. 1500 ha. Miał chronić bór bagienny i torfowisko wysokie.
Rezerwat Szklarnia został utworzony w 1989 roku, lecz prawdopodobnie z przyczyn wydawniczych nie znalazł się na wyżej wymienionej liście. Z tej listy w kontekście projektowanych rezerwatów, utworzono jedynie Łęka (Łąka) w 1998 roku.
Janowski Park Narodowy miał objąć 30% istniejącego już Parku Krajobrazowego Lasów Janowskich, czyli 17 tys. ha.
Wydaje się, że za czasów PRL było o wiele więcej cenionych fachowców, pasjonatów przyrody, a rezerwaty i parki były na ogół łatwiejsze do utworzenia niż obecnie. Niestety, zawieruchy dziejowe w latach 90 XX w. przyczyniły się do tego, że projekt ostatecznie upadł.
