Na wchód od wsi Zastawie w gminie Goraj na Roztoczu Zachodnim, przy drodze na wzniesienie zwane Sawiną Górą, mieści się żołnierski cmentarz z okresu I wojny światowej.
Wzdłuż tej drogi przebiega zielony rowerowy szlak im. Dymitra Gorajskiego. Jak można przeczytać na tablicy informacyjnej, szlak ten obejmuje trasę: Goraj – Hosznia Abramowska – Chłopków – Zaburze – Kawęczynek – Lipowiec. Szlak rowerowy wyznakowany w czerwcu i lipcu 2011 r. przez Stowarzyszenie Przyjaciół Roztocza „Jastrzębia Zdebrz” wiedzie przez najwyższe wzgórza Roztocza Gorajskiego i Roztocza Szczebrzeszyńskiego, w tym przez trzy szczyty liczące powyżej 325 m n.p.m.: Sawiną Górę, Tłomską Górę i Łysiec. (…)
Obok cmentarza znajdują się tablice informacyjne na temat działań wojennych z 1914-1915 roku na tych terenach oraz murowana kapliczka domkowa z 1918 r. z figurą Matki Bożej, wpisana do rejestru zabytków.
Kapliczka i ogrodzony cmentarz 
Figura Matki Boskiej w kapliczce
Cmentarz jest zadbany, ogrodzony, a w środku, oprócz krzyża z napisem „Poległym na polu chwały 24-VIII-1914 OSP Goraj, 2014”, znajduje się ołtarz, przy którym raz w roku odprawiana jest msza święta.
Zdania są podzielane co do tego jakiej narodowości żołnierze spoczywają na tym cmentarzu. Do tej pory myślano, że są tam m.in. żołnierze polscy służący w armii austriackiej, ale pojawiły się wątpliwości. Dwa lata temu ukazał się ciekawy artykuł w lokalnej gazecie, w którym można przeczytać m.in.:
„(…) Mieszkaniec gminy Goraj wyjaśnia, że błędnie przyjęto hipotezę, jakoby pochowano tu Polaków, Niemców i Austriaków, którzy walczyli w bitwie podczas I wojny światowej. – W latach szkolnych, jako uczniowie, pielęgnowaliśmy groby żołnierskie na tym cmentarzu. Pamiętam dobrze, że większość krzyży było prawosławnych z napisami i tabliczkami w rosyjskim języku. Wszystkie krzyże stały wtedy na grobach. Dlaczego ich nie konserwowano i nie wymieniano? Od 1985 roku zaprowadzono ewidencję tego cmentarza. Zapisano, że leżą tam żołnierze rosyjscy, austriaccy i niemieccy. O Polakach nie wspomniano. W gminie Goraj rządzili wtedy komuniści – dodaje pan Marian. Przytacza także fragment książki „Cmentarze województwa zamojskiego”, w której, jego zdaniem błędnie, zapisano: „cmentarz założony po 1915 roku (…) pochowanych jest prawdopodobnie 112 żołnierzy armii niemieckiej i 48 żołnierzy armii austriackiej”.
– Z opowiadań starszych ludzi wiem, że Austriacy stali na Łackiej Górze, zaś wojska carskie po stronie Zastawia na Kamiennej Górze. Po zakończonej bitwie Austriacy odeszli, zabierając ze sobą rannych i zabitych żołnierzy. Natomiast Rosjanie zabitych pogrzebali na tym cmentarzu – kontynuuje mieszkaniec gminy. (…)”
W tej sprawie Wójt Gminy Goraj napisał nawet do IPN-u:
„(…) W miejscu tym od 2012 r. corocznie we wrześniu odprawiana jest uroczysta Msza święta z udziałem strażaków, orkiestry dętej, władz gminy, mieszkańców gminy i innych osób. Ma to wyraz uroczysty, wręcz podniosły. Władze gminy, choć nie były inicjatorami tych uroczystości, z racji pełnionych funkcji publicznych czynnie uczestniczą w nich – (…) – Rozszerzając ten temat, również mamy wątpliwości, co do zasadności gloryfikowania tych osób, które na cmentarzu tym są pochowane. Oczywiście każdemu zmarłemu, niezależnie od wyznania i narodowości należy się szacunek, ale biorąc pod uwagę informację, że na tym cmentarzu nie ma pochowanych Polaków, to czy należałoby to miejsce aż tak gloryfikować i sprawować uroczyste Msze święte – zastanawia się wójt Goraja.(…)”
Niestety, nie wiem jaką otrzymał odpowiedź.
Pod cmentarz można podjechać samochodem. Droga jest wyłożona płytami betonowymi dziurkowanymi.
(Zdjęcia z października 2019 r.)
Lokalizacja cmentarza: TUTAJ
Lokalizacja kapliczki: TUTAJ
