Tekst i zdjęcia: Przemysław Stolarz *
W roku 1997 pojawiła się książka “Na pograniczu regionów – monografia przyrodnicza gminy Modliborzyce”, będąca efektem wielu lat pracy naukowców, przyrodników-amatorów i lokalnych działaczy na rzecz ochrony krajobrazu i wartości kulturowych gminy (wyd: Towarzystwo Fizjograficzne Warszawa, stron 192 + mapa, wielkość nakładu nieznana).
Redaktorem całości i autorką wielu rozdziałów jest p. prof. Anna Liana z Instytutu i Muzeum Zoologii PAN w Warszawie, która od lat bada owady – głównie ciepłolubne (stepowe i łąkowe). Druk był możliwy dzięki pomocy gminy, WFOŚ w Tarnobrzegu i wielu pomocnych osób.
Pierwsze dane zaczęto zbierać w latach 1985-86, gdy powstał plan powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej gmin. Program ten po kilku latach upadł, co doprowadziło do zastoju w pracach inwentaryzacyjnych (i przekazania materiałów “do szafy”), a w niektórych gminach do głębokich zatargów między zwolennikami i przeciwnikami kompleksowej ochrony środowiska – w mojej gminie np. trwa to już ponad 30 lat.
Skąd tytuł? Gmina Modliborzyce rozciąga się na linii N-S przez Roztocze (Zachodnie), Wzniesienia Urzędowskie (część “właściwej” Wyżyny Lubelskiej) i Równinę Biłgorajską (Równinę Puszczańską, czyli część Kotliny Sandomierskiej), z całkowicie odmiennym krajobrazem, warunkami glebowymi, pokrywą roślinną i sposobami użytkowania. Z wielu punktów widokowych możemy zobaczyć te 3 wymienione jednostki geograficzne, a odwiedzić je można bez większych trudności podczas jednodniowej wędrówki.
Książka opisuje budowę i historię geologiczną, przegląd ciekawych miejsc i zabytków oraz prawie kompletne listy gatunków roślin i zwierząt, w tym 687 gatunków roślin (!), 131 gatunków ptaków, 33 gatunki ssaków i 37 gat. owadów prostoskrzydłych (świerszczy i szarańczaków). Obecnie po 24 latach wiemy na ten temat nieco więcej, ale na tamte czasy była to bardzo dokładna monografia. Tekst jest uzupełniony przez 27 tablic z fotografiami (roślin, zwierząt, krajobrazów i obiektów zabytkowych: parki, kapliczki) i 5 plansz z barwnymi rysunkami wybranych zwierząt.
Książkę można okresowo kupić w Internecie. Powinna być dostępna w bibliotekach szkolnych i bibliotece gminnej. Wersji pfd nie znalazłem – to było wydane jeszcze przed erą cyfryzacji.
Warto spróbować napisać podobne monografie dla sąsiednich gmin (może już są?). Obecnie możliwości zebrania i opracowania danych oraz techniki pisania, składu i druku są znacznie wydajniejsze, niż w czasach, gdy brakowało papieru (nie tylko drukarskiego).
Pszczolinka świerzbnicówka Dzwonek syberyjski Młode łabędzie formy immutabilis koło Wierzchowisk Buczyna wyżynna
* Przemysław Stolarz: lekarz – przyrodnik związany rodzinnie z gminą Modliborzyce, uczestnik programów badawczych realizowanych na Roztoczu (Atlas ważek, Atlas prostoskrzydłych, Atlas Sów Polski, Atlas Ssaków Polski – chomik, ornitho.pl). Opisał obecność na Roztoczu gatunków w Czerwonej Listy jak nietoperz nocek Bechsteina (Stolarz i Lesiński 2017) i popielica (Stolarz P, Stolarz E, Czarnecka B. 2018). Od wielu lat bada pokarm sów na Roztoczu i w okolicach.