Dzisiaj mam dla Państwa radosną wiadomość. Otóż mój kolega Michał Kańkowski z Dereźni koło Biłgoraja – historyk, doktorant na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, współredaktor tej strony – dostał półroczne stypendium od Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu na przeprowadzenie inwentaryzacji wszystkich krzyży biłgorajsko-janowskich na naszym terenie.
Krzyżami biłgorajsko-janowskimi nazywane są umownie krzyże przydrożne drewniane, smukłe, zawsze z daszkiem na ramionach wystającym często poza nieproporcjonalnie krótką belką poprzeczną, często z zapleckiem i ze sterczyną, czyli uformowanym drewnianym czubkiem będącym przedłużeniem belki podłużnej. Krzyże te dla naszego regionu są wyjątkowe, unikatowe w skali kraju. Stanowią wyróżniający się element krajobrazu. Jednak ze względu na swój zabytkowy wiek coraz częściej niszczeją, lub zamieniane są na nowe bardziej trwałe, ale mniej piękne – żelazne. Wskazanym jest, aby gruntownie je zbadać, spisać, utrwalić ich historię, ludzi z nimi związanych oraz uczulić mieszkańców na ich zanikające piękno.
Projekt, który będzie realizował Michał, nosi pełną nazwę: „Ocalić od zapomnienia. Krajobraz kulturowy w kontekście krzyży biłgorajsko-janowskich”.
Natomiast oficjalnym celem projektu jest przeprowadzenie pełnej inwentaryzacji krzyży typu biłgorajsko-janowskiego w celu podjęcia w przyszłości działań związanych z ich odnową i formą ochrony prawnej. Akcja będzie polegać na fotodokumentacji wraz z szczegółowym opisem, historią, a także użyciem lokalizacji. Inwentaryzacja ma objąć tereny powiatu biłgorajskiego, janowskiego i niżańskiego. Ramy czasowe będą dzielone na przeprowadzenie kwerend w muzeach regionalnych i etnograficznych, inwentaryzacji w terenie, oraz badań naukowych nad obiektami i ich katalogowanie. Rezultatem będzie uświadomienie społeczeństwa o wartości dziedzictwa kulturowego krzyży, wystawa obiektów sakralnych oraz skatalogowanie obiektów, które w przyszłości przysłużą do renowacji „figur”.
Na stronie „Lasów…” będziemy zdawać relacje z inwentaryzacji, udostępniać mapę z tymi krzyżami oraz ogłaszać wyniki całego przedsięwzięcia.
I jeszcze od razu prośba do Państwa. Gdyby ktoś znał lokalne historie związane z takim krzyżem w swojej wiosce, okoliczności jego powstania, nazwiska fundatorów, którzy nie są wymienieni w napisach na krzyżu, lub wiedzieli, gdzie kiedyś stał taki krzyż, a teraz stoi inny – nowszy, proszę dać znać, najlepiej drogą mailową: lasyjanowskieiokolice@gmail.com .
Jakub Piechota
