Image default

W okolicach Lasów Janowskich jest wiele przydrożnych krzyży, ale jeden ich rodzaj wyróżnia się szczególnie. Są to tzw. krzyże krzemieńskie, nazywane tak od Krzemienia – miejscowości, z której pochodził kowal, który je wymyślił, i gdzie głównie były na początku stawiane.

Roztocze Południowe ma swoje kamienne krzyże bruśnieńskie, Roztocze Środkowe kamienne krzyże józefowskie, a Lasy Janowskie i okolice mają metalowe krzyże krzemieńskie osadzone na tradycyjnych dla tych terenów krzyżach drewnianych biłgorajsko-janowskich (charakterystyczne krzyże z daszkiem).

Jak podaje Zenon Łukasz Baranowski w książce „Lasy Janowskie. Przewodnik dla turysty” wydanej przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Lublinie w 2018 roku:

„Na terenie powiatu janowskiego występują unikalne, niemające swojej analogii w całej Polsce, żelazne krzyże krzemieńskie. Są one umieszczane na szczytach drewnianych krzyży przydrożnych. Etnografowie określają je jako „niezwykle oryginalne”. Stanowią przykład wielkich umiejętności technicznych kowala. (…)

Twórcą tych dekoracyjnych krzyży był kowal Jan Paryś (1871-1950) z Krzemienia. Kowalstwa nauczył się podczas służby w wojsku carskim, na Ukrainie, gdzie przez cztery lata był starszym kuźniczym. Krzyże krzemieńskie wykonywał między ok. 1898/99 a 1947 r.

W powiecie janowskim i okolicach odnotowano 48 takich krzyży lub ich pozostałości. Na terenie Lasów Janowskich i ich obrzeżach jest ich 14. (…)

Główną konstrukcję krzyża stanowi sztabka żelaza rozcięta i rozklepana w owalne i czworoboczne ażury. Metodą zgrzewania dołączone są do niej boczne ramiona. Na wszystkich czterech końcach krzyża do przedostatnich ażurów przymocowane są dwa dodatkowe.
Na szczycie krzyża znajduje się charakterystyczny ruchomy kogut wycięty z blachy. Stoi on na podstawce z małymi belkowymi krzyżami na końcach i jednym na jego głowie. Ptak ma zwykle siedem piór w ogonie, lekko ugięte nóżki. Zakrzywiony ku dołowi dzióbek oraz grzebień na główce. Na dole krzyża znajduje się inny charakterystyczny element – półksiężyc. Krzyże liczą 22 ażury, a ich wielkość wynosi: ok. 80 cm wysokości, ok. 35 cm rozpiętości ramion, a kogut mierzy ok. 25 cm.”

Koguty te ponoć są tatarskim symbolem przemijania życia. A kultura tatarska na te rejony wywarła ogromny wpływ.

Related posts

Leave a Comment