Modliborzyce po I wojnie światowej
„Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości,
Ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości,
Ani nie ma prawa do przyszłości”
Józef Piłsudski, 20 lutego 1920 r.
I wojna światowa obudziła nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Wielu z nich walczyło na dwóch frontach marząc o wolnej Ojczyźnie. Walkę tę przypłaciło życiem. Polska w 1918 r. odzyskała niepodległość, ale nie miała wytyczonych granic i o większość z nich musiała walczyć. Tak było z naszą wschodnią granicą, o którą prowadziliśmy wojnę z Rosją bolszewicką.
W wojnie tej brało udział wielu mieszkańców naszej miejscowości. Wśród nich był m.in. Stefan Firosz i mój dziadek Władysław Krawiec, który walczył z bolszewikami pod Jabłonną i Grodnem. Przełomowym momentem tej wojny była bitwa stoczona na przedpolach Warszawy pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego w dniach 13-15 sierpnia 1920 r., określana mianem „Cudu nad Wisłą”.
Radość naszej lokalnej społeczności z odzyskanej niepodległości była olbrzymia, a marszałek Józef Piłsudski cieszył się dużym szacunkiem i uznaniem. W hołdzie dla zmarłego 12 maja 1935 r.
J. Piłsudskiego na modliborzyckim rynku wzniesiono obelisk z medalionem popularnie przez mieszkańców Modliborzyc zwany pomnikiem Piłsudskiego. Posadzono również drzewko zwane „Drzewkiem Wolności”. Inicjatorem był wójt gminy pan Karol Potocki, a opiekę nad pomnikiem przejęło Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej.
W okresie międzywojennym powstało wiele stowarzyszeń i organizacji m.in. Polskie Organizacje Wojskowe. Wszystkie uroczystości, wiece i akademie odbywające się wówczas w naszej gminie rozpoczynały się uroczystą mszą świętą w miejscowym kościele, a kończyły przemarszem pod pomnik Piłsudskiego. Uczestniczyły w nich organizacje wraz ze sztandarami działające na terenie naszej gminy, oraz organizacje i stowarzyszenia kościelne.
Dla upamiętnienia tych, którzy zginęli w czasie wojny wykonano tablice pamiątkową. Tablica umieszczona została na zewnętrznej ścianie kościoła obok drzwi frontowych. Napis na tablicy brzmi:
„W 10 rocznicę Odzyskania Niepodległości Poległym w wojnie światowej z gminy Modliborzyce – 11.XI.1928 r. Rada Gminy Modliborzyce”.
Na tablicy znajduje się 39 nazwisk mieszkańców naszej gminy którzy oddali swe życie za wolną Ojczyznę. Wśród nich znajduje się również mój wujek Jan Wąsik, który zginął w listopadzie 1918 r. mając zaledwie 18 lat.
W 2005 r. z inicjatywy ks. dziekana Czesława Bednarza tablica została rekonstruowana i uroczyście poświęcona 11 listopada 2005 r. Nowa granitowa płyta została powiększona gabarytowo i zakryła tamtą starą kamienną, na której już trudno było rozpoznać nazwiska, ale jeszcze udało się je odtworzyć.
Pomnik przetrwał bombardowanie Modliborzyc oraz okupację hitlerowską. Zniszczeniu uległ jedynie drewniany płotek otaczający pomnik, do którego przywiązano konie zdobyte na jeńcach polskich, kiedy w październiku 1939 r. dotarła do Modliborzyc kolumna rozbrojonych polskich żołnierzy wziętych do niewoli po bitwie stoczonej pod Tomaszowem. Jeńców wpędzono na plac cmentarny przy kościele, a wokół ustawiono kordon wartowników uzbrojonych w karabiny maszynowe. Ponieważ przez cały dzień padał deszcz, a kościół był otwarty, żołnierze w świątyni znaleźli schronienie.
Pomnik został zniszczony w niewiadomych okolicznościach po wkroczeniu wojsk radzieckich na nasze tereny. Jak powiadają starsi ludzie mieszkający w Modliborzycach „pomnik zburzono a medalion został użyty do zamocowania uziemienia radiostacji w Gwizdowie przez żołnierzy radzieckich”. Po wojnie zaczęły krążyć informacje, że medalion został zakopany w lasach, ale za czasów PRL-u nikt nie chciał zbyt dużo o tym mówić. W 2007 roku tematem tym zainteresował się Kazimierz Belniak – mgr farmacji, ówczesny radny. Po jego usilnych poszukiwaniach, oraz dzięki pomocy pana Drewniaka, udało się nawiązać kontakt z osobą, która znała miejsce ukrycia medalionu i odnaleziono go zakopanego w lesie. Odkopany, wiele dni oczyszczany i zabezpieczony przed zniszczeniem wrócił na odbudowany pomnik Piłsudskiego w roku 2008.
Pomnik ten dla wielu z nas ma ogromne znaczenie nie tylko patriotyczne, ale i emocjonalne. Symbolizuje nam z jakim zapałam nasi przodkowie walczyli o wolną Polskę – dla nas i następnych pokoleń.
Obecnie to my właśnie żyjąc w konkretnym miejscu – w konkretnym czasie stajemy się spadkobiercami zastanej spuścizny historycznej. Powinniśmy więc o nią dbać, szanować ją i pielęgnować, aby godnie przekazać ją naszym następcom.
Pomnik Józefa Piłsudskiego powrócił na modliborski rynek
„Świadomość wspólnej przeszłości pomaga nam włączyć się w długi szereg pokoleń,
by przekazać następnym wspólne dobro – Ojczyznę.
Jan Paweł II, Poznań, 3 czerwca 1997 r.
W 2008 roku Święto Niepodległości, obchodzone 11 listopada w Modliborzycach, miało wyjątkowy przebieg, ponieważ poza tradycyjną mszą św. za Ojczyznę, mieszkańcy Modliborzyc doczekali się powrotu pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego.
Uroczystość rozpoczęła się mszą św. koncelebrowaną w kościele p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika, którą odprawiali księża z dekanatu Modliborzyce – ks. dziekan Czesław Bednarz, ks. prałat Józef Brzozowski, ks. kanonik Tomasz Kołodziej, ks. kanonik Eugeniusz Ziajko oraz ks. Adam Kamiński. W wygłoszonej homilii ks. dziekan Cz. Bednarz m.in. zaapelował do osób odpowiedzialnych za szkolną edukację, aby uczyły młodzież niezakłamanej historii, a otrzymany dar wolności wykorzystywały dla dobra Ojczyzny.
Po uroczystej mszy zaproszeni goście, poczty sztandarowe z Urzędu Gminy Modliborzyce, ochotniczych straży pożarnych z 10 jednostek funkcjonujących na terenie gminy, szkoły podstawowej, Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza, orkiestra dęta oraz wielu mieszkańców Modliborzyc przeszli na rynek przed pomnik marszałka Piłsudskiego. Kulminacyjnym punktem obchodów 90-tej rocznicy odzyskania niepodległości było odsłonięcie i poświęcenie pomnika Józefa Piłsudskiego. Orkiestra dęta, działająca przy Gminnym Ośrodku Kultury, odegrała hymn państwowy. Następnie Starosta Powiatu Janowskiego Piotr Góra i Wójt Gminy Modliborzyce Witold Kowalik dokonali odsłonięcia pomnika, a poświęcił go ks. dziekan Czesław Bednarz.
Delegacje z całej gminy złożyły hołd bohaterom poległym w walce o niepodległość, składając pod pomnikiem wieńce i wiązanki kwiatów. W czasie uroczystości orkiestra dęta wykonała wiązankę pieśni patriotycznych.
Pomysłodawcami i realizatorami odtworzenia pomnika Marszałka były władze Gminy Modliborzyce. Na podstawie zachowanych zdjęć z okresu międzywojennego i rozmów z osobami pamiętającymi pierwotny wygląd pomnika p. Jolanta Zezulińska wykonała projekt, a wykonawcą był p. Tadeusz Soliński. Obecnie pomnik wykonany jest z granitu z trzema schodkami oraz płytą na której zamieszczony został odnaleziony medalion oraz napis następującej treści:
„Józef Piłsudski
5.XII.1867 – 12.V.1935
Współtwórca niepodległości II Rzeczypospolitej
Twórca i Komendant Legionów
Naczelnik Odrodzonego Państwa
Wódz Naczelny w zwycięskiej wojnie z bolszewikami 1919 – 1920
I Marszałek Polski”
Pomnik wraz z parkiem tworzą w Modliborzycach jedną historyczną całość. Obydwa te elementy musimy otoczyć troską i opieką, aby zawsze wyglądały tak jak w chwili odsłonięcia. Łzy wzruszenia w oczach wielu mieszkańców przekonały nas, że inicjatywa odsłonięcia pomnika była słuszna i potrzebna. Marzenia wielu mieszkańców Modliborzyc stały się rzeczywistością. A nam, jak i przyszłym pokoleniom nie powinny być obce słowa wypowiedziane przez Józefa Piłsudskiego 20 lutego 1920 r. – „Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości, ani nie ma prawa do przyszłości”.
(Stare zdjęcia pochodzą z rodzinnych zbiorów Urszuli Bzdyry)