Image default
Biłgoraj Historia regionu Miejsca pamięci

Pomnik bohaterów powstania listopadowego w Biłgoraju

Wczoraj minęła 191 rocznica wybuchu powstania listopadowego (29 listopada 1830 r.). Zastanawiałem się ile jest miejsc pamięci związanych z tym wydarzeniem w naszym regionie.

Jedynie co znalazłem to pomnik z 1916 r. w Biłgoraju poświęcony powstańcom. Jeżeli ktoś zna inne miejsca, proszę wspomnieć w komentarzu, lub dać mi znać.

Biłgorajski pomnik poświęcony bohaterom powstania znajduje się przy północno wschodnim narożu rynku, tam gdzie łączy się ulica Zamojska z ulicą Tadeusza Kościuszki.

Bardzo mało jest informacji w sieci na jego temat. Jednak znalazłem kiedyś bardzo dokładny opis jego powstania napisany przez Martę Kołodziej, Grzegorza Luchowskiego oraz Tomasza Kniazia. Sam tekst został kiedyś umieszczony przez osobę trzecią na stronie ForumBiłgorajskie – http://forum.4gr.pl/ – ja go sobie wówczas skopiowałem do czytania, ale teraz próżno go tam szukać. Próbowałem odnaleźć autorów tego tekstu, aby poprosić ich o jego udostępnienie. Bezskutecznie. Mimo wszystko szkoda by było, aby tak ciekawy i skrupulatny opis przepadł w annałach Internetu. Postanowiłem, że go opublikuję cytując w całości, a gdyby ktoś miał dojście do autorów, lub sami autorzy by to zobaczyli, bardzo proszę o kontakt.

Artykuł Marty Kołodziej, Grzegorza Luchowskiego i Tomasza Kniazia:

“Już od zamierzchłych czasów pomniki spełniały szczególną rolę
w kształtowaniu świadomości narodowej. Upamiętnianie wydarzeń dziejowych jest nie tyle istotne co niezbędne, aby nie zapomnieć o bezgranicznym poświęceniu i oddaniu rodaków. Represje pod zaborem rosyjskim spowodowały ograniczenie możliwości czynnego działania.

Z kolei odmienna sytuacja nastała podczas okupacji austriacko-węgierskiej. Przyniosła ona pewne ulgi i swobody narodowe, którymi państwa centralne starały się zjednać społeczeństwo polskie do swych celów. Skorzystali także z nich skwapliwie mieszkańcy Biłgoraja. Chcąc zademonstrować swoją polskość zawiązał się projekt budowy pomnika. Początkowo miał to być pomnik ku czci Konstytucji 3-go maja. Z inicjatywy placówki werbunkowej DW NKN w Biłgoraju zawiązał się komitet obywatelski obchodu rocznicy uchwalenia Konstytucji 3-go maja. Niebawem wyodrębniono Komitet Obwodowy, na czele którego stanął Antoni Kierski, oraz Komitet Miejski pod przewodnictwem Stanisława Matrasia. Komitety te zgromadziły kwotę jednego tysiąca koron, zamówiły u dr Marcelego Marcichowskiego projekt pomnika i wszczęły starania u władz okupacyjnych o uzyskanie zgody na jego wzniesienie. Uzyskano zgodę władz wojskowych na sprowadzenie cementu z Jarosławia, skąd dostawca potwierdził realizację zamówienia.Przewlekłe załatwianie zezwoleń na urządzenie uroczystości i wystawienie pomnika uniemożliwiły ich odbycie w dniu 3-go maja. Nie udało się ich zorganizować w planowanym terminie zastępczym 14 maja oraz 21 maja. Wskutek zakazu kościelnego żaden ksiądz nie zgodził się na odprawienie mszy ani na poświęcenie planowanego obelisku. Posługi kościelne miał w tej sytuacji świadczyć kapelan Legionów Polskich (LP) ks. Strzemacki. Do uroczystości jednak nie doszło. Austriacka komenda wojskowa poinformowała w czerwcu Komitet Miejski Budowy Pomnika, że projekt musi być zatwierdzony przez urząd gubernatora. Ponieważ ta decyzja zbiegła się z ofensywą rosyjską, Stanisław Matraś powiadomił por. werbunkowego do Legionów Polskich Edwarda Madurowicza, że obywatele popierający budowę pomnika uznali realizację pomysłu za niewskazaną, bo żywią obawy, że wracający Rosjanie mogą z tego powodu represjonować ludność miasta i powiatu. Postanowili z zebranej kwoty przeznaczyć 500 kr. na LP i 500 kr. na miejscową drużynę skautową.

Ponowne ożywienie życia narodowego w powiecie biłgorajskim zostało umożliwione aktem wydanym 5-go listopada. Za zgodą władz austriackich zaczęły się odbywać imprezy i nabożeństwa o charakterze narodowym. Zmiana postępowania władz okupacyjnych umożliwiła zaczęcie przygotowań do budowy pomnika. Pomnik miał upamiętniać bohaterów powstania z listopada 1830 r. działających w naszym regionie. Inicjatywę wysunął por. Edward Madurowicz. Miał być on wystawiony na skwerze przy skrzyżowaniu ulic Morowej i Tarnogrodzkiej (obecnie ul. Zamojskiej i ul. Widok). Znaczne trudności sprawiła kwestia poświęcenia pomnika. Wynikało to z niechęci współpracy miejscowego duchowieństwa z budowniczymi obiektu. Ze względu na zaistniałe okoliczności poświęcenia dokonał ksiądz z Baranowicz.

Wzniesiony w 1916 r. Pomnik jest obeliskiem z kamienia zdobionego, wysokość jego wynosi około 2 m. Tablicę z czarnego marmuru zdobi Napis : „PAMIĘCI BOHATERÓW POWSTANIA 29 LISTOPADA 1830 r. W ROKU WOJNY ŚWIATOWEJ 1916”. Patronat administracyjny nad pomnikiem sprawuje Urząd Miasta w Biłgoraju. Natomiast patronat społeczny od wielu lat ma zaszczyt sprawować Zespół Szkół Zawodowych Nr 1 w Biłgoraju. Corocznie uczniowie szkoły prowadzą rozległe prace porządkowe na terenie obiektu, przygotowując go do obchodów rocznicy wydarzeń listopadowych. Śmierć powstańców upamiętniana jest po przez zapalane znicze i składane kwiaty.”


Warto dodać, że w roczniku pt. „Archiwariusz Zamojski t. XVII: 2019” ukazał się artykuł Zbigniewa Stankiewicza pt. „Pomnik Konstytucji 3 maja w Biłgoraju”, rzucający, być może, więcej światła na historię powstania pomnika. Póki co nie mam do niego dostępu.

Pomnik został niedawno odnowiony. Jeszcze w 2014 roku wyglądał tak:


Teraz wygląda tak jak poniżej. Została naprawiona lub wykonana nowa urna wieńcząca obelisk a jego ściany odnowiono usuwając pęknięcia i wykruszenia. Również została wymieniona podstawa obelisku na szerszą:

Related posts

Leave a Comment